سخن در فرمایشات حکیمانه لقمان حکیم بود، در ادامه جناب لقمان حکیم میفرمایند:
«يا بُنَيَّ، تَنافَس في طَلَبِ الأَدَبِ؛ فَإِنَّهُ ميراثٌ غَيرُ مَسلوبٍ
وَ قَرينٌ غَيرُ مَغلوبٍ، و نَفيسُ حَظٍّ فِي النّاسِ مَطلوبٌ»[1]
« پسرم ! در جستجوى ادب، كوشش كن؛ چرا كه ادب، ميراث ماندگار و همراه شكست ناپذير، و گران بهاترين بهرهاى است كه مطلوب مردم است.»
لقمان حکیم در این فرمایش خود، برای ادب سه ویژگی را بیان کرد.
1- ادب یک میراث ماندگاراست. یعنی ادب یک سرمایهای تمام نشدنی است و همیشه پابرجاست. مثلاً پدری از دنیا رفته است و بیست میلیون به فرزندش ارث رسیده، هر چقدر میگذرد این مبلغ کمتر میشود و بعد از مدتی ارث تمام میشود.
در نهج البلاغه جملات اول کلمات قصار حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام میفرمایند:
« الآدابُ حُلَلٌ مُجَدَّدَةٌ »[2] ؛ « ادب زینت همیشه نو است.»
یعنی اگر انسان بخواهد با لباس جدید یا انگشتر زیبا خودش را باشخصیت نشان دهد، این زیورها، تاریخ مصرف دارند. اگر اعتبار ما به کت و شلوار باشد همین که یک گوشه آن پاره شد ، اعتبار ما هم پاره میشود یا بعد از مدتی، ازمُد میافتد اما حضرت میفرمایند:
اگر کسی اعتبارش به ادب باشد، انسان باادب همیشه زینت دارد و مورد توجه است. ادب یک صفتی است که کسی به او حسودی نمیکند.
2- ادب، همراه و همنشینی شکست ناپذیر است.
اگر کسی همراه انسان بیاید و بخواهد ما را در جایی آشنایی بدهد، خیلی جاها ممکن است موفق شود و جاهایی شکست بخورد اما ادب همنشینی است که شکست ناپذیر است یعنی همیشه ادب جواب میدهد و نتیجه بخش است.
3– ادب گوهر گران قیمتی است که همه مردم طالب آن هستند و آن را دوست دارند لذا در طلب ادب کوشش کن.
مُنافسه آن مسابقهای است که در بدست آوردن یک شیء بسیار گران قیمت افراد با هم دارند. مثلاً اگر گفته شود در فلان مکان گنج بسیار قیمتی است، افراد سعی میکنند به این گنج برسند.
در روایات معصومین و کلمات نورانی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در رابطه با ادب خیلی تأکید شده است . انسان مؤمن باید مؤدب باشد؛ ادب در صدا زدن دیگران که باید بهترین نام او را خطاب کند، در خانواده نیز اعضای خانواده را باید به بهترین نام صدا کرد. در حدیث شریف کساء حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها، همسرشان امیرالمؤمنین علیه السلام با القاب زیبایی صدا میزنند و حضرت علی علیه السلام نیز حضرت فاطمه سلام الله علیها را با القاب زیبا خطاب میکنند و یا نسبت به رسول الله، بهترین القاب را بکار میبرند و به فرزندشان نیز میفرمودند نور چشمم، میوه دلم. اما گاهی بعضی افراد غافل میشوند و اسمهای خلاف ادب را انتخاب میکنند. عادت کنیم در گفتار، ادب داشته و مؤدبانه صحبت کنیم ولو از دست کسی ناراحت باشیم! همچنین در خانواده ادب را حفظ کنید و صمیمیت در بین افراد خانواده باعث نشود یکدیگر را با لفظ مفرد خطاب کنید که صد در صد اشتباه است. چون شیطان خیلی آهسته آهسته زندگیها را تخریب کرده و نفوذ میکند.
فرمایش حضرت علی علیه السلام خیلی جای دقت دارد که در نهج البلاغه میفرمایند:
«إِنَّ الشَّيْطَانَ …. وَ يُرِيدُ أَنْ يَحُلَّ دِينَكُمْ عُقْدَةً عُقْدَةً »[3]؛
«شیطان دین شما را گره گره باز میکند.»
لباسهای بافتنی از هزاران گره درست شده‌اند، اگر یک گره در یک گوشهای باز شده باشد، دیده نمیشود و به هیچ جا ضرر نمیزند. شیطان نیز یک گره را باز میکند و مدتی صبر میکند باز گرهی دیگر تا وقتی لباس کلّا از بین میرود. چه بسا لفظ مفرد صحبت کردن ( بیا این را بردار، چرا آنجا رفتی؟ و …) همان گِره اول باشد یعنی روها به هم باز شده و حرمتها شکسته شود.
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: «زبانتان رابه خیر عادت دهید و با هم مؤدبانه صحبت کنید.»
در یکی از مشاورهها خانمی از شوهرش شکایت داشت جالب بود که ایشان چون به با ادب صحبت کردن عادت کرده بود، در حین معترض بودن به همسرش میگفت:« ایشان به من گاهی فحش میدهند. ایشان چند بار مرا کتک زدند!»
فرمایشات معصومین بویژه حضرت علی علیه السلام به حقیقت معجزه است و در یکی از فرمایشاتشان حضرت می فرمایند: «قوام انسان به ادب است.»
خیلی تعبیر لطیفی است. قوام یعنی پا برجایی. وقتی عمود خیمهای محکم باشد، خیمه هم پابرجاست اما تا این عمود شکسته شود،خیمه روی زمین میخوابد. انسانیکه باادب است، شخصیت او نیز پابرجاست. وقتی ادب از کلام حذف شود، یک مرتبه ساختمان شخصیت او پایین میریزد. دو نفرکه با هم صحبت میکنند، ممکن است یکی از آنها اطلاعات زیادی داشته باشد و خیلی در نظر ما جلوه کند و طرف دیگر خیلی سواد نداشته باشد. اگر شخص باسواد درحین صحبت کردن، یکدفعه یک سخن بیادبانه به شخص بیسواد بگوید، کلّ شخصیتش پایین میریزد. ادب بسیار نقش مهمی دارد و جناب لقمان هم تأکید دارند که پسرم تلاش کن به ادب برسی.»
تنافس یعنی مسابقه دادن، یعنی اگر همسر انسان مؤدب است او سعی کند با ادبتر باشد، اگر رفیق یا همسایه باادبی دارد از او با ادبتر باشد. در ادب، با یکدیگر سبقت بگیریم اما متأسفانه در بعضی خانوادهها افراد در بیادبی ازهم سبقت میگیرند. اگر یک نفر فحشی داد، او ده تا فحش میدهد. قرآن کریم می فرماید:
«… فَاستَبِقُوا الخَیرَات …»[4]؛ «در خوبیها مسابقه دهید.»
ادامه دارد…
المحاسن والمساوي للبيهقي : ص 5
نهج البلاغه: حکمت 5
نهج البلاغه: خطبه 121
بقره: 148
