برگرفته از سخنان ارزشمند استاد مهدی عدالتیان
«نُزِّلَت أنفُسُهُم مِنهُم فِی البَلَاء کَالَّتِی نُزِّلَت فِی الرَّخاء.»
« در هنگام بلا و مشقت،حالشان همچون هنگام آسایش و رفاه است.»
در نوبت گذشته شرح واژگان، نگاه کلی و درس اول این جمله از فراز خطبه متقین بیان شد:
1) زندگی میدان امتحان است و از سختیها خالی نیست.
و اینک ادامه درسها:
2) عموم انسانها در سختیها غمگین و ناامید و در راحتیها مغرور و غافل میشوند.
عموماً انسانها وقتی سختی پیش میآید، ناراحت و غمگین شده و گله میکنند و تا کمی رفاه و آسایش پیش آید، مغرور و غافل!
حضرت می فرمایند: متقین اینطور نیستند. در سوره مبارکه فجر، آیات 15و 16 خداوند میفرماید:« فَأمَّا الإنسانُ إذا مَا ابتَلَهُ رَبُّهُ فَأکرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَیَقُولُ رَبّی أکرَمَن»
« اما انسان، هنگامی که پروردگارش او را بیازماید و گرامی داردش و نعمتش ببخشد، میگوید: پروردگارم{چون شایسته و سزاوار بودم} مرا گرامی داشت.»
« وَ أمَّا إذا امَبتَلَهُ فَقَدَرَ عَلَیهِ رِزقَهُ فَیَقُولُ رَبّی أهانَن.»؛« و اما چون او را بیازماید، پس روزیاش را بر او تنگ گیرد،گوید: پروردگارم مرا خوار و زبون کرد.»
یعنی انسانی که خودساخته نیست تا خوبی و راحتی پیش میآید به خودش میگیرد، مثلاً منتظر ماشین است، براحتی ماشین پیدا میکند و به مقصد میرسد، در این حالت با خود میگوید: « از اولیا خدا بودم و خبر نداشتم!» یا اینکه تا یک مشکلش حل میشود و یا چند نفر احترامش میکنند، می گوید: «عجب در ملکوت پرواز می کنم، قدر خودم را بدانم، همه میگویند التماس دعای مخصوص!» در حالی که همین فرد نماز صبحش قضا شده! یعنی انسانی که خودساخته نیست تا از او تعریفی میکنند، سریع به خودش میگیرد. یا اگر چهار روز کسب و کارش رونق یابد، میگوید:« اولیای خدا همینطور هستند» ولی همین که بازارش کساد میشود، سریع ناامید شده و همه مقدّسات را زیر سؤال میبرد. در واقع در رفاه به خودش میگیرد و در سختیها زود ناامید میشود. در حالیکه متقین میدانند که همه اینها امتحان الهی است و بالا و پایین، آسانی وسختی، بیماری و سلامتی دارد.
آیات سوره مبارکه فجر می گوید: « انسانی که خودساخته نیست و غافل است تا لطفی از جانب خدا میبیند، مغرور شده و تا سختی پیش میآید، ناامید میشود، ولی انسان آگاه میداند همه اینها امتحان الهی است، لذا در هر دو آیه خداوند فرمود:
« إذا مَاابتَلَهُ رَبُّهُ »، این «ابتلا» است، ابتلا یعنی امتحان، می داند که خدا میخواهد امتحانش کند، هم آن رفاه، امتحان است و هم این سختی. هم آن سلامتی، امتحان است، هم این بیماری، هر دو امتحان هستند، لذا یک مثل گویایی در این زمینه است که میگوید:
عاقلی از بهر تعلیم پسر گفت او را رو دوتا برّه بخر
تا دهی تشخیص هر یک را به نام این یکی اَعمی وآن بینا بنام
بهر اعمی آغلی زیبا بساز کن ز روی آغلش راهی تو باز
آخورش زان راه تو پر کن ز کاه تا نپیچد سر زآخور هیچ گاه
آن چنان مشغول خوردن دم به دم تا نفهمد او چه باشد بیش و کم
بهر بینا آغلی دیگر بساز آخور او از علوفه پر مساز
گاه او را از علوفه سیر کن گاه در آذوقه اش تأخیر کن
تا برآرد سر ز آخورگاه او پرسد از خود صاحب آگاه کو؟
رفت و بعد از مدتی آمد پسر گفت شرح ما وَقَع را با پدر
چون که پر بود آخور اعمی مدام او نداند صاحبش باشد کدام
لیک بینا سر ز آخور می کشید مزه کمبودها را می چشید
چون مرا می دید نازش می خرم بهر او آب و علوفه می برم
شاد می گشت و به سویم می دوید با محبت سر به پایم می کشید
شد فزون مهرش به من بر این اساس کم کَمَک شد، برّه ای صاحب شناس
خوب بشنید این وقایع را پدر گفت آن گه اینچنین با او : پسر!
در مثل ما نیز همچون برّه ایم جملگی مدیون صاحب گلّه ایم
هر دم ار نعمت دهد طغیان کنیم جای شکر نعمتش کفران کنیم
زین جهت گه درد و گه درمان دهد گاه شادی گه غم و حِرمان دهد
تا بیاید بنده سوی کردگار گردد از راه اطاعت رستگار
گفت زیبا حکمتم آموختی خوب شمعی در دلم افروختی
چون نمودم آن چه دستور تو بود یافتم من حکمت بود و نبود[1]
لذا حکمت این که خداوند گاهی سختی و گاه آسانی میدهد، برای ساخته شدن انسان است. چون در این گرفتاریها، سختیها و فراز و نشیبهاست که انسان خودش را میشناسد و از عهده امتحاناتش برمی آید. اما کسی که غافل است، زود ناامید شده و میگوید:« خدا به من اهانت کرده، مرا خوار شمرده و به من توجه ندارد!»
