برگرفته از سخنان ارزشمند استاد مهدی عدالتیان
در نوبت گذشته سومین ویژگی خانواه مهدوی یعنی مهرورزی را شروع کردیم و با توجه به آیه 54 سوره مائده، پنج ویژگی افرادی که خداوند، جایگزین افرادی که از دین برگشتهاند، می کند بیان شد. در این نوبت مصادیق مهرورزی را در خانواده تطبیق می دهیم.
امامصادق (علیهالسلام) فرمودند:
«إنَّ صاحِبَ هذَا الأَمرِ مَحْفوظَةٌ لَهُ أصحابُهُ لَو ذَهَبَ النّاسُ جَميعا ، أَتَى اللّهُ لَهُ بِأَصْحابِهِ ، وَهُمُ الَّذينَ قالَاللّهُ عز و جل : «فَإِن يَكْفُرْ بِهَا هَـؤُلاَءِ فَقَدْ وَكَّلْنَا بِهَا قَوْمًا لَّيْسُواْ بِهَا بِكَـفِرِينَ» وَهُمُ الَّذينَ قالَ اللّهُ فِيهِم:«فَسَوْفَ يَأْتِى اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَـفِرِينَ»[1]
« به راستى صاحب اين امر (امام زمان عليه السلام)، يارانش براى او نگهدارى شده اند. اگر همهمردم نيز از بين بروند، خداوند يارانش را به او مى رساند، و آنان همان كسانى هستند كه خداى عز وجل فرموده: «و اگر اينان بدان (به اسلام) كفر ورزند، بى گمان، گروهى [ديگر] را بر آن گماريم كه كافر نباشندو آنان همان كسانى هستند كه خداوند درباره آنان فرموده: خداوند به زودى گروهى را خواهدآورد كه آنان را دوست مى دارد و آنان [نيز] او را دوست دارند .[اينان] با مؤمنان، مهربان و فروتناند و باكافران سختگيرند.»
این پنج ویژگی که در این آیه شریفه آمده است، بنا به فرمودهی امام صادق (علیهالسلام)، صفات یاران حضرت بقیهالله هستند.
بنابراین ما که دوستار یاری حضرت هستیم و دعای همیشگی ما «اللّهم عجّل الولیک الفرج واجعلنا من اعوانه و انصاره» است و همیشه گفتهایم: «خدایا به لطف و فضلت همهی ما را از یاران حضرتش قرار بده!»، پس باید تلاش کنیم که صفات یاران حضرت را در خود تقویت کنیم.
و اولین محیط تقویت این صفات در خانواده است و باید با هم برای کسب این صفات، تمرین کنیم و در جامعه نیز آنها را گسترش دهیم.
یکی از صفاتی که در این آیهی شریفه گفتهشده، مهرورزی است.
این افراد در مقابل مؤمنین خاضع و مهربان هستند. این محبت و مهربانی، اول باید در خانواده باشد. یعنی نباید کسی در بیرون طوری باشد که همه بگویند خوش بحال زن و بچهی او، چه با اخلاق و مؤدب است و چه زیبا صحبت میکند، اما در خانه، اهل منزل از او ناراضی باشند!
یا خانمی با دوستانش خیلی مؤدبانه و لفظ قلم صحبت کند، اما با همسرش با نیش و کنایه سخن بگوید! بلکه اصل و شروع کار، در خانواده است.
پیامبر عزیزمان (صلیاللهعلیه و آله) فرمودند: « خَيرُكُم خَيرُكُم لِأَهلِهِ، وأنا خَيرُكُم لِأَهلي»[2]؛
« بهترينِ شما آن كسى است كه براى خانواده اش بهترین باشد، و من، بهترين شما براى خانواده ام هستم»
خانواده یک واحد کوچک اجتماعی است. اگر خانواده باهم مهربان باشند، جامعه نیز با هم مهربان خواهند بود. زیرا جامعه از این واحدها تشکیل شده است. لذا در خانواده با هم تمرین کنیم که مهربان و بامحبت باشیم.
طوری نباشد که در بیرون خانواده همه به حال ما غطبه بخورند، اما در داخل وضع، طور دیگری باشد!اینکه انسان در جامعه خوش برخورد و خوش اخلاق باشد {خواهش میکنم، بفرمایید، تمنّا میکنم} و همه بگویند:« به به چه آقای خوبی! چه مهربان! چه حرفهای قشنگی میزند!» اما با زن و بچههایش بداخلاق باشد و دیگران نتوانند با او حرف بزنند، خیلی بد است! حتی ممکن است از او بترسند و اگر هم احترام میگذارند، از سر ترس باشد!
پیامبر عزیزمان (صلیاللهعلیه و آله)، جمله ی خیلی تکاندهندهای می فرمایند:
« شَرٌّ النّاس مَن أكرَمَهُ النّاسُ اتِّقاءَ شَرِّ»[3]
«بدترین مردم کسی است که او را احترام کنند،اما از روی ترس!»
یعنی مردم میترسند از اینکه باز فتنه ای برپا کند. مهربانی، اخلاق، ادب، احترام، ابتدا باید در خانواده رعایت شود. بنابراین با توجه به اینکه یاران امام زمان (عجلالله) در خانواده مهرورزی و محبت دارند، سعی کنیم تمرین کنیم که اینگونه باشیم لذا چند روایت از فرمایشهای اهلالبیت (علیهالسلام) در زمینهی مهرورزی آقایان به خانمها و خانمها به آقایان و والدین به فرزندانشان را توجه بفرمایید:
پیامبر عزیزمان(صلیاللهعلیهو آله) فرمودند:«كُلَّمَا ازدادَ العَبدُ إيمانا، ازدادَ حُبّا لِلنِّساء»[4] ؛
«هرچه ایمان انسان افزایش پیدا میکند، مهرورزی به همسر افزایش مییابد.»
یعنی مردی که ایمانش بیشتر است، با همسرش مهربانتر و در خانواده بااخلاقتر است، طرز صحبت، رفتار و برخوردش طوری است که به تعبیری، محبت از سر و رویش میبارد.
پیامبر (صلی الله علیهو آله) فرمودند: « … لِلرَّجُلِ عَلَى المَرأةِ أن تَلزَمَ بَيتَهُ ، و تُودِّدَهُ وتُحِبَّهُوتُشفِقَة»[5] ؛ « حقّ مرد بر زن این است که اولویت را به منزل دهد، یعنی ملازم با خانهاش باشد و در خانهاش بنشیند به همسرش اظهار محبت کرده و دلسوز همسرش باشد.»
همانطور که زن حقّی بر شوهر دارد، مرد هم حقوقی بر زن دارد؛ در واقع هر دو بر هم حق دارند.
و اینکه حضرت فرمودند: « تَلزَمَ بَيتَهُ » یعنی خانم ملازم با خانهاش باشد و در خانهاش بنشیند. یعنی اصل برای هر خانم، باید خانواده باشد. اگر توانست به شوهرداری و تربیت فرزند برسد و فرصت اضافهای داشت، میتواند به کار خیر، آن هم در فضایی سالم و محیطی خوب، بپردازد. اما اگر قرار باشد خانوادهاش متزلزل شوند، در این صورت اصلِ همسر داری و فرزندداری از بین رفته است. گاهی متأسفانه حرفهایی باعث بدآموزی می شود. برای مثال، فرض کنید خانمی خانهدار، با خود فکر میکند که خانهداری (به تعبیر امروزی) کلاسش پایین است و شغل مهمی نیست! در حالی که اتفاقاً اگر خانمی درست خانهداری کند، از همه خانمها جلوتر است. زیرا اگر مردی در جامعه موفق باشد و با آرامش به جامعه خدمت کند، همسرش که چنین زمینهسازی کرده، در همه ثوابهای او شریک است. و این موضوع در مورد بچهها هم مصداق دارد. هر کدام از بچهها که دکتر، مهندس، روحانی، خیّاط، فروشنده، تولیدکننده و…شوند و به نحو سالم در جامعه خدمت نمایند، قطعاً مادر ثواب خواهد برد و لازم نیست که حتماً خود مادر به کوچه و خیابان بیاید! چرا که رسیدگی درست به خانواده، مثل کار در پشت صحنه جبهه است. در زمان جنگ، عدهای از رزمندگان در خط مقدم با دشمن جهاد میکردند و عدهای در پشت صحنه بودند و هیچکس آنها را نمی دید. آنها در بخش تدارکات فعالیت میکردند، اینکه سلاح و مهمّات برسانند، غذا درست کنند و … در نتیجه اجر آنها بیشتر است، چون حتی به چشم هم نمیآیند. لذا خانهداری برای بانوان، اولین اولویت است. حال اگر خانمی توانست با حفظ مسئولیت خانواده، در محیطی سالم، کار لازمی را انجام دهد، خوب است. اما خانواده از هر چیز مهمتر است.
دومین وظیفه خانم « تُودِّدَهُ»؛ اظهار محبت به همسرش است.
(وُد و مودت) یعنی محبت شدیدی که ابراز شود؛ اظهار عشق و علاقه.
این اظهار محبت به هر دو طرف توصیه شده است. هم مرد به فرزندانش اظهار کند که دوستشان دارد و هم به همسرش. حال این اظهار محبت گاهی با زبان است گاهی با عمل. زمانی انسان با زبان میگوید:«خدارا شکر که چنین همسری و چنین بچه ای دارم؛ افتخار میکنم الحمدالله.»
و گاهی به آنها میگوید: «دوستتان دارم» و اظهار علاقه میکند و زمانی نیز کارهایی انجام میدهد که نشان دهنده دوستی و محبت است. برای مثال خانمی غذایی درست کند و به همسرش بگوید: «چون شما این غذا را دوست داشتید، درست کردم.» و یا «امشب به جایی برویم که شما دوست دارید.» (برای مثال) خانهی فامیل شما، پدر و مادر شما و …»
اظهار محبت را میتوان هم با عمل و هم با سخن انجام داد. در واژهها، «مودّت» و «محبت» آمده است؛ «محبت»،یعنی عشق و علاقه درونی؛ مودّت، یعنی عشق و علاقهای که ابراز شود.
یعنی فرد محبت خود را به همسرش ابراز کند و واقعاً همسرش را دوست داشته باشد. به همسرش عشق بورزد و همه فکر و ذهنش همسرش باشد.
«تُشفِقَة» شفقت به معنای دلسوزی است. یعنی خانم، دلسوز همسرش باشد. وقتی دلسوز بود، زمینهی آسایش او را فراهم میکند. برای مثال بهانهگیری نمیکند، ایراد نمیگیرد، پرتوقع نیست و شرایط همسر را رعایت میکند. و این نکتهی بسیار خوبی است که در دستورات دینی ما، همیشه دو طرف را در نظر گرفته میشو. از طرفی به مرد توصیه کردهاند هوای خانم و بچهها را داشته باشد، از طرفی به خانمها گفتهاند مراقب باشید اقتدار شوهرتان را حفظ کنید و احترام شوهرتان را نزد بچهها و دیگران حفظ نمایید. خوب است هر کسی به سهم خودش در این مسائل دقت بیشتری کند. اما متأسفانه گاهی دیده میشود که مرتب در این فکر هستیم که طرف مقابل مسائل را رعایت کند. در حالیکه درست این است که هر کسی به فکر وظیفهی خودش باشد و به این توجه کند که کجا ضعف دارد تا آن را جبران کند.
الأنعام : 89/ مائده: 54/الغيبة للنعماني: 316 / 12
كتاب من لا يحضره الفقيه : ج /3 ص 555/ ح 4908
بحار الأنوار : ج 75 ص 281 ح 7
بحارالانوار: ج 103/ص 228
مستدرك الوسائل : ج 14 ص 244 ح 16604
