برگرفته از سخنان ارزشمند استاد مهدی عدالتیان
«اَلعَجزُ آفَةٌ، وَالصَّبرُشَجَاعَةٌ، وَالزُّهدُ ثَروَةٌ، وَالوَرَعُ جُنَّةٌ، وَ نِعمَ القَرینُ الرِّضَی»
« عجز و ناتوانی، آفت است و شکیبایی، دلیری و شجاعت، زهد وبی میلی به دنیا، ثروت است و پرهیزگاری و ورع، سپرِ [نگاهدارنده از بلا] و حالت رضا [خشنودی از حکم خدا]،خوب همنشینی است.»
در نوبت قبل به شرح واژگان و نگاه کلی از حکمت چهارم و جمله اول از این حکمت پرداختیم ) اَلعَجزُ آفَةٌ(و درس اول از این حکمت بیان شد :
1) تلاش کنید ناتوانی های جسمی، علمی و عملی خود را اصلاح کنید و در همه ی زمینه ها قدرتمند شوید.
و هم اکنون جمله دوم از این حکمت را بررسی می کنیم:
“و الصَّبرُ شُجاعَةٌ” :« صبر، نوعی شجاعت است.»
درس ها:
2) شجاعت حقیقی، صبر است:
صبر یک نوع شجاعت است و به اصطلاح ادبی تنوین در “شَجَاعَةٌ”، اصطلاحاً تنوین “تفخیم و بزرگ شمردن” است. یعنی اینکه اگر انسان صبر داشته باشد، شجاعت مهمی است.
رابطه ی صبر و شجاعت : در عرف کسی که زور و بازویی داشته باشد و به دشمن حمله کند، شجاع است ولی حضرت فرمودند: « صبر کردن، شجاعت است!»
انسانی که بتواند در مواقع مختلف (مثلاً در حین گناه، انجام وظیفه، و یا در برابر سختی ها و ناملایمات ) صبر کند، به حقیقت شجاع است. دنیا، دنیای امتحان است لذا مسائل مختلفی پیش می آید، گاهی در بیماری و گاهی در فقر و نداری است که انسان باید با صبر و استقامت مسائل خود را حل کند. کم صبری باعث خواهد شد در هیچ زمینه ای انسان موفق نشود. گاهی در کارهای اقتصادی با افرادی مواجه می شویم که وقتی وارد شغلی می شوند کم صبری نموده و به نتیجه نمی رسند و شغل خود را فوراً تغییر داده و وارد حرفه ای دیگر می شوند اما آنجا نیز کم صبری می کنند، در نتیجه هیچ وقت موفق نمی شوند. ولی افرادی هم هستند که در
رشته ای استقامت به خرج می دهند و در همان رشته قوت یافته و بعد از مدتی سختی کشیدن، به آسانی رسیده و رشدشان آغاز می شود.
در مسائل خودسازی نیز کسی که تصمیم بر اصلاح اخلاق خود را دارد، باید مراقبت کند و صبور باشد، در عبادت نیز گاهی عبادتی را مدتی انجام می دهد، دعایی می کند و یا تلاوت قرآنی دارد اما پس از مدتی آنها را رها می کند، این کم صبری ها باعث می شود تلاش ما به نتیجه نرسد. در هر کاری که انسان شروع می کند مانند کشاورزی است که باید از نهال خود مراقبت کند تا به ثمر برسد.
بنابراین انسان شجاع در مقابل خطرها، ضررها و دشمنان می تواند بایستد و حمله کند. ما دو نوع دشمن داریم؛ نوع اول همان دشمن های خارجی که انسان یا حیوانی به ما حمله می کند، اما دشمنان نوع دوم مهم تر هستند؛ یکی هوای نفس از درون و دومی شیطان از بیرون.
بنابراین فردی شجاعتش از همه بیشتر است که بتواند در مقابل این دو دشمن ( نفس و شیطان) بایستد. و فقط صفت صبر است که توان مقاومت در مقابل این دو دشمن را به انسان می دهد. مثلاً وقتی ناراحتی پیش می آید و شخصی با ما بد برخورد می کند، خشم ما می گوید: تو هم تندی کن، غرور می گوید تو هم اهانت و بدزبانی کن.
پس آن فردی شجاع است که بتواند مقابل نفسش بایستد و سکوت کند و با ملایمت برخورد کند و از شعله ور شدن آتش فتنه ای جلوگیری کند.
وسوسه های درونی آن حالتی است که مرتب انسان را به بدی ها امر می کند.
” اِنَّ النّفسَ لِاَمّارَةُ بالسّوء اِلّا ما رَحِمَ رَبّی“[1] و از آن تعبیر به نفس اماره می شود.
و آن حالت روحی است که انسان را به بدیها (بدزبانی، لجبازی و عصبانیت) تشویق می کند.
نقل شده روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از جایی عبور می کردند، متوجه شدند عده ای از جوانها با هم بازی می کنند. پیامبر عزیزمان خیلی دلسوز و خیرخواه بودند و از هر فرصتی برای تذکر گفتن استفاده می کردند. پیامبر از جوانها پرسیدند: «چه کار می کنید؟ چه خبر است؟»
جوانها گفتند: « مسابقه ای برگزار کردیم که پهلوان را تعیین کنیم، بدین صورت که سنگهای سنگین و سنگین تر را جمع کردیم، هر کس بتواند سنگ بزرگتر را بالای دست خود ببرد، او قهرمان و از همه قوی تر است.»
حضرت فرمودند: «می خواهید من بگویم از همه قوی تر در بین شما چه کسی است؟»
جوانها فکر کردند پیامبر حتماً با علم غیب خود می خواهند بگویند چه کسی قوی تر است؟
اما حضرت فرمودند:« اَشجَعُ النّاس مَن غَلَبَ هَواه»[2]. « از همه قوی تر و شجاع تر کسی است که در مقابل هوای نفسش صبر کند و بر هوای نفس خود غلبه کن.»
فردی که بتواند بر هوای نفس خود غلبه کند، بسیار قوی و شجاع است. چون با خود می گوید آن شخص بدی کرده، ولی من بدی نمی کنم. او نمره اش را کم آورده، ولی من کم نمی آورم. این فرد پهلوان واقعی است.گاهی ممکن است شخصی آنقدر قوی باشد که سنگ خیلی بزرگی را با یک دست بچرخاند ولی چشمش را نمی تواند از نامحرم چرخانده و به او نگاه نکند یا شخصی می تواند پشت پهلوانها را به خاک بزند ولی عصبانیتش را نمی تواند کنترل کند!
بنابراین فردی که در مقابل شیطان و نفس بتواند مقاومت کند، شجاع ترین افراد است.
یوسف: 53[1]
نهج‌الفصاحه، ح ۲۹۹. [2]
