برگرفته از سخنان ارزشمند استاد مهدی عدالتیان
« اَلعَجزُ آفَةٌ، وَالصَّبرُ شَجَاعَةٌ، وَالزُّهدُ ثَروَةٌ، وَالوَرَعُ جُنَّةٌ، وَ نِعمَ القَرینُ الرِّضَی»
« عجز و ناتوانی، آفت است و شکیبایی، دلیری و شجاعت، زهد و بی میلی به دنیا، ثروت است و پرهیزگاری و ورع، سپرِ [نگاهدارنده از بلا] و حالت رضا [خشنودی از حکم خدا]،خوب همنشینی است.»
در نوبت قبل درس جمله سوم از این حکمت بیان شد:
« وَالزُّهدُ ثَروَةٌ : زهد و بی رغبتی به امور فانی، ثروت عظیمی است.»
3) تلاش کنید مراتب زهد را با دل کندن از دنیا و بی رغبتی به امور فانی کامل کنید و آن ثروت حقیقی را بدست آورید.
و در این نوبت به مراتب زهد می پردازیم:
مراتب زهد :
الف) پرهیز از گناه و محرمات- انسان نباید هیچ رغبتی به گناه داشته باشد. حتی اگر لباس ساده ای بپوشد ولی با آن لباس گناه کند، انسان زاهدی نمی شود بلکه زاهد واقعی کسی است که حرام را ترک کند و هرجا نامی از گناه برده شود بگوید من نیستم.
گناه گاهی خوراکی است که از راه حرام و گاهی پُست و مقامی است که از راه گناه بدست می آید و گاهی لذت حرامی است! توجه داشته باشیم که باید فرد زاهد از هر حرامی پرهیز کند. پس اگر کسی موفق به حذف گناه از زندگی اش شد، انسان زاهدی است.
شخصی به امام باقر علیه السلام عرض کرد: «من درکارهای مستحبی خیلی موفق نیستم، مانند: تلاوت قرآن، نماز مستحبی، اما خیلی دقت دارم که در زندگی ام حرام وارد نشود.»
حضرت فرمودند:”ایُّ الاجتهاد افضَل مِن عِفَّةِ بَطنٍ و فَرج“: «چه تلاشی ارزشمندتر از اینکه انسان پاکدامن و حلال خور باشد؟».
گناه خیلی توسعه دارد و این مطلب بسیار مهمی است که در زندگی انسان گناه نباشد. اگر انسان بخواهد این مرحله را طی کند، باید بسیار مراقب باشد چرا که آثار مهمی در زندگی اش خواهد داشت. اینکه زبان، چشم، دل، شکم و مال انسان پاک باشد، خیلی زحمت دارد. لذا امام باقر علیه السلام از آن به اجتهاد تعبیر کرده اند یعنی نیازمند تلاش و کوشش است. البته حرام، شکل های مختلفی دارد: کم کاری، خیانت در امانت، غش در معاملات، استفاده شخصی از بیت المال و امکانات عمومی، عمل نکردن به تعهدی که انسان دارد، کم کاری در محیط کار.
مثلاً کسی که در اداره ای شاغل است، به موقع حضور پیدا نمی کند و یا کارش را زودتر تعطیل می نماید و وقتی به او تذکری می دهند که این کار شما درست نیست، در پاسخ می گوید:
« این حقوقی که شما به من میدهید به اندازهی نصف زمانی که من برای شما وقت می گزارم هم نیست!»
اشتباهی که معمولاً در اینجا رخ می دهد این است که بله ممکن است آن حقوق شما کم باشد، اما شما از ابتدا با آن شرایط موافقت کردیدو حالا که قبول نمودید، باید کار را درست انجام دهید. مثلاً اگر راننده ی تاکسی متعهد شده که با تاکسی متر کار کند، باید کارش را به درستی انجام دهد، نه اینکه تاکسی مترش همیشه خراب باشد. بنابراین وقتی انسان قول داد و قرارداد بست، باید متعهد باشد و به آن عمل کند، اگر برایش صرف نمی کند، نباید از همان ابتدا قول می داد. و در این جا بهترین شاهد، وجدان انسان است.
در قرآن می خوانیم: “کَفی بِنَفسِکَ الیَوم عَلَیکِ حَسیبا“[1]؛
روز قیامت به ما میگویند: «خودت بهترین محاسبه گر هستی؛ خودت به خودت نمره بده. »
گاهی معلم در کلاس برگه های امتحان را بین شاگردان توزیع می کند و می گوید:«خودتان تصحیح کنید این پاسخ های صحیح و این هم سؤالات.» یا ممکن است فروشنده ای، مشتری را فریب دهد و مشتری هم تشکر کند که چقدر آدم خوبی است، ولی خود فرد متوجه می شود که کار درستی نکرده است! پرهیز از حرام مسأله ی مهمی است یعنی اگر سال ها کار کنیم تا فقط گناه در زندگی ما نباشد، بسیار ارزشمند است و این مسأله نیازمند دقت زیاد در کارهای روزمره است؛ در کلام خود، حقوقی که بر عهده دارید( حق فرزند، حق همسر، حق همسایه، کاری که انجام می دهید) اگر با دقت بررسی کنید، متوجه گناهانی می شوید که روی آنها دقت کمتری داشته اید.
ب) پرهیز ازتشریفات و تجملات- انسانی که میخواهد زاهد باشد نباید دنبال تجملات و تشریفات برود. البته اگر به مقدار کم زیور و زینت را دوست داشته باشید اشکالی ندارد، اما اگر از اعتدال خارج شد، باعث غفلت از معنویات خواهید شد و وقتی از اعتدال خارج شدید، همین زرق و برقهای دنیوی و حواس پرتی ها نمیگذارد به فکر کمالات، معنویات و خیر رسانی به دیگران باشید. متأسفانه این زرق و برق ها در بعضی مساجد هم کشیده شده مثلاً گاهی دیوارهای مساجد را آنقدر آیینه کاری می کنند که حواس و تمرکز نمازگزاران را کاملاً از بین می برد.
ج) در حلال هم قناعت کنید- این عالی ترین مرحله زهد است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در میهمانی دعوت بودند، برای ایشان شیر و عسل آوردند. حضرت فرمودند: «این ها دو خوراکی ارزشمند هستند، من حرام نمی کنم (اسراف نمی کنم) و یکی از آنها برای من کافی است چون می خواهم بنده شکوری در برابر خداوند باشم.»
اگر انسان بتواند در امور حلال زندگی اش هم قناعت کند،با همین روش، می تواند کار مسلمان دیگری را هم راه بیاندازد و از طریق این صرفه جویی های خود حتی می تواندخیر رسانی هم داشته باشد. البته این از مراحل بالای زهد است و فرد با قناعت خود در دنیا سرمایه بیشتری در آخرت، خواهد داشت.
اما ما باید ابتدا در مرحلۀ اول زهد که پرهیز ازحرام است، تلاش کنیم و اگر توانستیم سپس وارد مراحل بعدی شویم و سعی نماییم که انسان زاهدی باشیم.
ادامه دارد…
