برگرفته از سخنان ارزشمند استاد مهدی عدالتیان
پس از آنکه اهمیت تواضع مشخص گردید، همه ما مشتاق آن هستیم که تواضع را در خود تقویت نمائیم. پس باید با نشانههای آن آشنا باشیم تا بهتر بتوانیم این موارد را در خود ایجاد و تکمیل نمائیم.
نشانههای تواضع:
1) تقدم در سلام
امام صادق علیه السلام فرمودند: « مِن التَّواضُعِ أن تُسَلِّمَ على مَن لَقِيتَ»
«از فروتنى است كه به هر كس برخوردى، سلام كنى.»[1]
2) سخن گفتن ملایم
امام علی علیه السلام فرمودند:« عَوِّد لِسانَكَ لينَ الكَلامِ…»
«زبانت را به گفتار نرم و ملایم عادت بده.»[2]
3) در مجلس مکان خاصی برای خود قرار ندادن
امام باقر علیه السلام فرمودند: « التَّواضُعُ الرِّضا بِالمَجلِسِ دُونَ شَرَفِهِ …»[3]
«فروتنی اینست که به نشستن در پایین مجلس رضایت دهی…»
4) ترک بگو مگوی بیحاصل
5) در پی تمجید و تعریف نسبت به خود نبودن
امام صادق علیه السلام فرمودند: « إنّ مِن التَّواضُعِ أن يَرضى الرّجُلُ بِالمَجلِسِ دُونَ المَجلِسِ، و أنيُسَلِّمَ على مَن يَلقى، و أن يَترُكَ المِراءَ و إن كانَ مُحِقّا، و لا يُحِبَّ أن يُحمَدَ علَى التَّقوى »[4]؛
امام صادق عليه السلام ـ به نقل از پدران بزرگوار خويش عليهم السلام ـ فرمودند:
« از فروتنى است كه انسان به پايين مجلس رضايت دهد، به هر كه بر مىخورد سلام كند، مجادله را رها كند اگر چه حق با او باشد و دوست نداشته باشد كه او را به پرهيزگارى بستايند.»
6) انصاف
امام رضا علیه السلام فرمودند: « التَّواضُعُ أن تُعطِيَ النّاسَ ما تُحِبُّ أن تُعطاهُ»[5]
« فروتنى آن است كه با مردم چنان رفتار كنى كه دوست دارى با تو رفتار شود.»
7) خدمت به اطرافیان
از نشانههای تواضع کمک به اطرافیان در انجام کارهای آنهاست که سیره معصومین علیهم السلام نیز چنین بوده است. ماجراهایی مانند شرکت امام سجاد علیه السلام در کاروانی که حضرت را نمیشناختند و حضرت به صورت ناشناس به آنان کمک نموده بودند. و یا پاسخ به خواسته آن فرد در حمام توسط امام رضا علیه السلام که حضرت پشت او را به درخواست او کیسه کشیدند و او حضرت را نشناخته بود!
این نمونهها نشان از اهمیت کمک به هم نوعان و نقش آن در تواضع دارد.
8) اعتدال در امکانات (لباس-وسیله نقلیه…)
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «یا اباذر! مَن تَرَكَ لُبسَ ثَوبِ جَمالٍ و هُو يَقدِرُ علَيهِ تَواضُعاكَساهُ اللّهُ حُلَّةَ الكَرامَةِ»[6]
«یا اباذر! هر که بتواند لباس زیبا بپوشد اما از سر فروتنی این کار را نکند، خداوند جامه کرامت بر او بپوشاند.»
9) انتقاد پذیری و قبول حق
10) مشورت و سؤال
11) عذرخواهی
12) عذرپذیری
بحار الأنوار : 9/120/75
غرر الحكم : ج 4 ص 329 ح 6231
تحف العقول : 296
بحار الأنوار : 3/118/75
الكافي : ج2 ص124 ح13
بحار الأنوار : 68/425/71
